Ilinniartitsissummut upperisarsiornermut ilinniartitsinermut atugassiat, ”Naalagaaffeqatigiit Oqaluttuarisaanerat” tunngavigalugu, Immikkoortoq 1.
Sammisap taaguutaa: Europamiut Inuillu kulturiisa naapinnerat
Ilinniartitsissut: Oqaluttuarisaaneq/Inuiaqatigiilerineq
Linki: https://www.dr.dk/undervisning/dansk/rigsfaellesskabets-historie (Qallunaatuinnaq allataapput)
Ilusiligaanera: Web
Atuakkiortut: Thorkild Kjærgaard, Mogens Hindsberger
Ilinniartitsissummut upperisarsiornermut ilinniartitsinermut atugassiat, “Naalagaaffeqatigiit oqaluttuarisaanerat” tunngavigalugu, Immikkoortoq 1.
Ilinniartitsinermut atugassiat imaraat aallakaatitassiami sammisat ataatsimut isiginnittut saqqummersinnerat, ilanngunneqarputtaaq atuagassiat naqitat aamma atugassiat filmimeersut, sammisanullu tamakkununnga taakku itisiliisuullutillu ersersitsisuupput.
Europamiut Inuillu kulturiisa naapinnerat
1. Kulturit naapinnerat
Aallakaatitassiamut Linki 1.05-6.50 min
Kristumiussuseq Kalaallit Nunaanni saqqummiuteqqaarneqarpoq palasip norskiusup Hans Egedep 1721-imi Kalaallit Nunaannut pinerani. Piffissami 1730-ip nalaaniit 1780-ikkut tungaanut kristumiussutsimik ajoqersuiartortitsineq aamma danskit niuernermik ingerlatsilernerat kunngimit tapersersorneqartut aningaasaliiffigineqartullu Kalaallit Nunaata Kitaani ajoqersuiartorfinnik niuertoqarfinnillu arlalinnik pilersitsinermik kinguneqarpoq. Taamaalillunilu Kitaa tamakkerlugu kristumiussuseq luthersk-evangeliski eqqunneqarluni atuutilerpoq. Tunumi kingusinnerusukkut taamatut aamma pisoqarpoq, Tunumimi kristumiussuseq 1890-ikkunni eqqunneqarmat. Kalaallit Nunaanni kristumiunngortinneqartut kingulliit Avanersuarmeersuupput. Tamannalu kingusissukkut 1930-ikkut ingerlanerani pivoq.
Aallakaatitassiamit takutitaq immikkoortoq siullermeersoq, 2.02 min
Assiliaq 1. 1 Hans Egedep qalipanneqarnera pikkunarsaagaq
Hans Egedep tikinnerani Kalaallit Nunaanni Inuit upperisarsiornerat.
Inuit upperisaat anersaarsiorneruvoq, inua aamma sila pillugu takorluugaqartarnerit aallaavigalugit. Inua tassaavoq inuunerup nukinga immikkut ittoq, tassuunakkullu “toqunikut” aamma pinngortitamut tunngasut uummartinneqarsinnaasarput immikkoortitaartumilli. Sila tassaavoq silarsuup nukinga, tassuunakkullu nunarsuarmi atukkat ilisimasat attatiinnarneqarsinnaasarput, nakkutigineqartarpullu ileqqutoqqat, ritualit aamma inuit imminnut iliuuserisartagaanni allerutissat aamma oqallisigeqqusaanngitsut pillugit ileqqut, pissaap inuata nukii pillugit kiisalu piniagassat pillugit ileqqut naalanneqarnissaat.
Danskit nunasiaat pillugu naalagaata H.J. Rinkip inuit inua pillugu takorluugaat aamma anersaarsiorneq tunngavigalugu silarsuarmik isiginneriaaseq ima allaaseraa:
”Nunarsuaq tigussaasoq tamarmi anersaarsiornikkut “piginnittut” arlaannit aqunneqarpoq, taakkulu tassaapput naalakkat,[1] “piginnittullu” ataasiakkaat pineqartut arlannut naalagaassusertik takutittarpaat, taannalu Inuanik pineqartarpoq. (taassumap Inua - inuttut, piginnittutut aamma najugaqartutut paasineqarsinnaasoq). Suut tamarmik tigussaasut anersaakkut ersinngitsumullu tunngassuteqartut immikkoortitaarlugit pineqarneranni Inuamut tunngatinneqartarput. Nalinginnaasumik tamakku pineqartunit killiligaasarput, tassungalu tunngatinneqarput sumiiffiit imaluunniit inuit piginnaasaat pilerigisaallu pillugit takorluukkat, soorlu qaqqap, tasinngortap, nererusussutsip il.il. Inua. Taamatut taaneqartarnera anersaarsiornermik aamma killilimmik guutisiornermik aamma taaneqarsinnaavoq, taamaattoqarneralu inuianni tamani siumugassaasinnaasarpoq.
(Inuuneq, Pissaaneqarneruneq aamma Ajunngitsoq Ajortorlu pillugit nalinginnaasumik takorluukkat”. H.J. Rink Kitaani 1860-ip missaani. Engelbrechtsenimit issuuanerit, qupp. 41.
Inuanit nukiit pingaarnerpaat marluk Inuit upperisaat tassaapput Sassuma Arnaa aamma Qaammatip Inua, kinaassuserneqarpullu imatut: Immap Inua aamma Qaammatip Inua. Inorroortutut taakku takorloorneqartarput, inuttullu pissusilersortarput kamannermut, usorunnermut aamma sinnganermut tunngasutigut. Pissaanerit taakku marluk piniakkat illersortigaat, inuillu taakkunannga pillarneqartarput piniarnermut ileqqut aamma allerutissat unioqqutinneqarneranni. Tamanna pisinnaasarpoq assersuutigalugu uumasunik tunuarsimaartitsinikkut, taamaalillunilu pisarisassat akullartarput, innuttaasunilu perlerneq pilersarluni, tamannalu oqaluttuatoqqani takussutissartaqaqaaq. Ajoqersuiartortitat tikerlaat assersuutigalugu Hans Egede isumaqarput, inuit pissaaneqarfii aamma anersaat guutipilussiornerusut, suullu tamaasa atorlugit akiorniarneqartariaqartut.
Piniagassat pingaarutillit aqunneqarnerannut atatillugu piniakkat pillugit ileqqut inuit inuiaqatigiittut atugaqarneranni pingaaruteqartorujussuupput, taamaaliornikkummi piniagassat pisarisat tarniisa Sassuma Arnaanut aamma Qaammatip Inuanut ingerlateqqinneqartarnerat isumannaarneqartarmat, tamatumami kingunerisaanik uumasut tarnii “inunngoqqittarput” uumasup timaa alla atorlugu, taamaalillutillu piniartunit pisareqqinneqarsinnaalersarlutik.
Nunaqarfimmi inuit “nalinginnaasut” aamma nunaqqataasut akornanni pissutsit ilungersunartut allerutissaqarnikkut killilersugaasarput, tassaasut inunngorneq, aaqalerneq aamma ilaquttat akornanni toqusoqarnerani. Inuit taama atugaqartut minguttuutut isigineqartarput, taamaammallu taakku allerutissat aamma inuunermi malittarisassat arlallit naalattariaqartarpaat, inuttut nalinginnaasutut inoqqilernissami tungaanut assersuutigalugu immikkoortitaanikkut imaluunniit nerisat pillugit immikkut malitassaqarnermi.
Angakkoq tassaavoq issittumi shaman, taannalu pissassimaartilluni silarsuarmut allamut ilimmarsinnaasarpoq, taamaalillunilu qilaami immallu naqqani pissaanilissuit, anersaat aamma toqunikut tikeraarsinnaasarlugit. Innuttaasut akornanni pingaarutilinnut tunngasutigut palasitupajaaq, psykologitupajaaq, healeritut, naartutitsisartutut isumagisaqartarpoq, ileqqorissaarnissarlu pillugit eqqartuussisutut “politiitullu” atuuttarluni.
Assilisat 3.46 min.
.
Assiliaq 2. 2 Aalup Kangermiup (1822.1869) titartagaa qalipataq, imatullu oqaasertaligaavoq: “Ajoqersuiartortitat unnuakkut sininneranni kalaallit savinnik sakkullit takkupput, nipiliornermilli taakku itertinneqarput, aallaasitillu atorlugit kalaallit qimaatillugit”.
Naggueqatigiit Inuit akornanni angakkut annertoqisumik pissaaneqarnerat tunngavigalugu, taakku Kalaallit Nunaanni kristumiuussutsip eqqunneqarnissaanut akornutaanerpaajusutut ajoqersuiartortitanit kristumiuusunit isumaqarfigineqarput.
Naggueqatigiit Inuit upperisaat pillugu kristumiunit isornartorsiuineq.
Hans Egedep aamma palasit kristumiuusut Inuit inuiaqatigiinni inuuneranni qitiutinneqartut minnerunngitsumillu atoqatigiinnermi ileqquusut isornartutut ileqqorlunnertullu isumaqarfigisatik isornartorsiorpaat.
Assilissanit tigusaq. Qaminngaartarnermit asseq. 4.30 (screen shoot-dump)
Assiliaq 3. 3 Qassimi qaminngaarneq. Nuka Godtfredsenip aviiseeraliaanit “Gaven” (“Tunissut) (2015)
Kalaallit qaminngaartarnerat naggueqatigiinni Inunni ileqqutoqaasoq pigiliussaq Hans Egedep ima allaaseraa:
” Angutit namminneq arnaatiginngisaminnik imaluunnit arnat namminneq angutaatiginngisaminnik peqateqartartut sivisuumik malugisimanngilarput, paasiartuaarparpulli tamanna persuarsiutigineqartanngitsoq. Tamanna allalerilluni atoqatigiittarnerannut ersarissumik takussutissaavoq. Tamanna ima pisarpoq: angutit aamma arnat arlaqartut ataatsimoornissamut katersuuttarput, nerisassanillu pitsaasunik sasaallerfigineqarnerup kingorna immikkuullarissumik erinarsorlutik qitillutillu aallartittarput. Angutit ilaat allap arnaataanik saagusimasut imaluunniit ammimik assiaquserneqarsimasut illumi illerup qulaani nivingasut tunuanukartarput, tassanilu tiingalersarput. Angutit akerliliinertaqanngitsumik aappaminnik allanut atortitsisartut ileqqorissaarnerpaatut ataqqinarluinnartutullu isigineqartarput.
Taamaattorli taamatut kanngunartumik allalerisarneq katissimasut akornanni taamaallaat pisarpoq, isumaqartoqarporlu taakkunannga taamaallaat atorneqarsinnaasoq. . Arnat angakkumit naartulersinneqarneq nuannaarutigalugulu ataqqinaatitut isigisarpaat; angakkut tassaapput profeterisat angutaasut ilinniagaqarluarsimasut. Aap angutit tamatuma pinissaa qilanaarisarpaat, angakkorlu akilertarlugu... ”
(Hans Egede: Kalaallit katittarnerat, atoqatigiinnermi ileqqui aamma meeqqanik perorsaasarnerat, uanngaanneersoq:”Det gamle Grønlands nye Perlustration”. 1741 s. 63. Una atuaruminarsagaavoq oqaatsillu ullumikkut atorneqartartut atorneqarput)
Illuatungaatigulli Inuit europamiunut isornartumik aamma isiginnittariaaseqarput. Poul Grønlænder malillugu taakku kristumiutut pissuserissaarnissaq sakkortoqisoq malinneq ajorpaat, akerlianilli nakuusertarlutillu piumatuujusarput.
Aallakaatitassiamut Linki 24.50-27.55 min
Linki atugassaq 1-imut 1: Poul Grønlænder-ip allagaa 1756.
2. Upperisap nikinnera
Aallakaatitassiamut Linki 11.40-17.35 min
Kristumiusut nunasiaataalerneq naggueqatigiit Inuit akornanni inuuniarnikkut allannguinermik kinguneqarpoq. Kristumiussutsip eqqunneqarnera ileqquusumik kulturip nungujartuaarneranik kinguneqarpoq, minnerunngitsumillu niuertoqarfimmit nioqqutissanik pinngitsuuissinnaajunnaariartuaarneq. Nioqqutissat taakku Kalaallit Nunaanni kristumiussutsimik upperisaqalernermut pingaarutilimmik sunniuteqarput, kalaallimmi kuisissimasut nioqqutinut pilerinartunut taakkununnga ajornannginnerusumik europamiut niuertuinit periarfissaqalermata.
Qanga ningersisarneq, tassa piniartorsuup pisami sinnerinik nunaqarfimmiunut piitsunut agguaassisarneranut ilaatigut tunngassuteqartoq, pisarisanik europamiut nioqqutissaataannik niuertoqarfimmi taarsiisarnermik taarserneqarpoq, soorlu makkuninnga: kaffi, sukkut, tupa, qajuusat, europamiut atisai paassallu. Taamatut niuertoqarfimmi nioqqutissiat nunaqarfimmiuni kikkunnut atasuunermut ersersitsisut nioqqutissatsialaallu nutaamik isiginiarneqalernerat, siusinnerusukkut nunarfimmi inuuniarnikkut isumalluutaasut nungujartuaarnerannik kinguneqarpoq. Tamanna nunaqarfimmiut akornanni sanngiinnerusut tassaasut iliarsuit, kisermaat aamma utoqqaat akornanni piitsuunermik kaannermillu kinguneqartarpoq. Taamatut nunaqarfimmi ataatsimooqatigiinneq piunnaarlugu annertunerusumik namminissarsiorneq namminerlu ilaquttanik pingaartitsineruneq illoqariaatsit allat pilernerisigut sakkortusarneqarpoq. Piniartorsuit ilaqutai pingaartinneqarnerusut ukiukkut ataatsimoortumik illorisartakkanit nutsertalerput. Ilaqutariinnullu ataatsinut illulianut namminerisamik pigisanut nutserartoqarpoq, piffissallu ingerlanerani ajoqersuiartorfiusuni aamma niuertoqarfinni tamakku illut ukioq tamakkerlugu ataavartumik najugarineqartalerput. Taamatut allanngoriartornerup aamma kinguneraa naggueqatigiit Inuit nuttartuusutut inuunertik arriitsumik allanngoriartuaartimmassuk. Tamanna sualummik ajoqersuiartortitaqarfiusuni atuutilerpoq, 1700-kkummi ingerlaneranni tyskit qatanngutigiinniat pilerput, ajoqersuiartortitallu taakku najugaqartuusut aasami kangerlunni piniartarnerat killilersornialermassuk, taamaaliornermimi ajoqersuiartortitanit nakkutigineqarneq atoqatigiinnermullu ileqqut sukangaqisut pinngitsoortinneqarsinnaammata.
Qaaginnarsiortumik kristumiusut upperisaqarneq.
1700-kkut naajartornerani kristumiussuseq Kitaa tamakkerlugu eqqunneqarsimalerpoq. Sineriak tamaat niuertoqarfeqarlunilu ajoqersuiartortitaqarfeqalerpoq. Kitaamiut tamarmik kuisimalerput, akuttunngitsuillu naalagiartarput oqaluffimmilu ritualinut iliuutsinullu peqataasarlutik.
Naak kristumiussuseq allaat ullumikkumut pisortatigoortumik upperisaagaluartoq, kristumiussutsitut qaaginnarsiortut akuttunngitsumik pineqartarpoq. Tassani pineqartoq tassaavoq kristumiussuseq immikkut ittoq, pisortatigoortumillu upperisaq tassaavoq kristumiussuseq, kristumiutut upperisassarsiornertalik kristumiullu oqaluffimmi nalliuttorsuinik, ritualiinik iliuusaannillu ilalik. Tamatumali saniatigut innuttaasut ersinnginnerusumik toqqortaanerusumillu upperisarsiorput, tamannalu kristumiussuseq sioqqullugu takorluukkanik ileqqunillu ilaatigut sunnigaasimavoq.
Taamatut pisortatigoortumik teologiip aamma oqaluffimmi upperisarsiornerup aamma inuit upperisaasa avissaaqqanerat Kalaallit Nunaanni kristumiussutsimik upperisarsiornermit ilisimaneqarpoq. 1900-kkummi tungaanut kristumiussuseq pillugu pisortatigoortumik upperisarsiornerup saniatigut atuupput kristumiussutsip eqqunneqarnera sioqqulluguli ersinngitsumik silarsuaq malinnaasoq, aarnuaat, tupilaat, serratit aamma Inuata nukii pillugit takorluukkanik sunnerneqarsimasoq, ullumikkumullumi qivittut, atsiussat inunngorlaani ingerlaqqittarnerat upperineqartarpoq.
Kalaallit Nunaanni upperisamik taarsiineq pillugu isiginneriaatsit assigiinngitsut:
Links:
Atuagassiaq 2: Thorkild Kjærgaard
Atuagassiaq: Mogens Hindsberger
Filimi piviusulersaarutaasoq ”Jeg husker- fortællinger fra Grønland” (“Eqqaamavara – Kalaallit Nunaannit oqaluttuat), tassani Inoqusiaq Piloq (Avanersuarmi 1932-imi inunngortoq) ataatami angakkuusup upperisaminik allannguinera pillugu oqaluttuarpoq (44,48-48,40 min.).
Filmimut periarfissaqarnissamut uni-c.login pisariaqarpoq.
http://www.filmstriben.dk/bibliotek/film/details.aspx?filmid=2447856400
Atuagassat LINKERNEQARTUSSAT:
Atuagassaq 1: Poul Grønlænderip allagaa (1756)
Poul Grønlænder (1720-.1765) nukappiaraalluni Nuummi Hans Egede najulerpaa, tassanilu kristumiussuseq pillugu upperisamik ilinniartinneqarpoq, danskisullu atuarneq allannerlu ilinniarpai. Tamatuma kingorna Nuummi ajoqersuiartortitani oqalutsitut ajoqitullu sulivoq. Nuummiit Kalaallit Nunaanni ineriartorneq pillugu ilaqutarit Egedekkut malinnaatippai.
Atuagassaq kingulianiittoq Poul Egedemut allagaraa, Lissabonimilu nunap sajunnera pillugu nutaarsiassaq aamma Europami ukiuni arfineq marlunni sorsunneq (1756-1763) oqaaseqarfigereerlugit, Danskit tigumatunerat, nakuusertarnerat marloqiusamillu ileqqoqarnerat isornartorsiorpai:
”Asasara Pauliaa (Poul Egedep kalaallisut taaguutaa), eqqumiippoq inuttasi Guutimik tamanik pinngortitsisumik attassiinartumillu inuunerullu matuma pereernerani qanoq pissusilersorsimanertik tunngavigalugu pilluartussaatitaasutut pilluaattussaatitaasutullu pisussat inuuinnarsinnaammata, allaanngilarlu ajortuusussatut naalakkerneqarsimasut, soorlulusooq ajortuliorneq iluaqutaasutut ataqqinaatitaasutullu isigalugu.
Taamaakkaluartorli nunaqqatima ilisimanngilaat Guuteqarnersoq imaluunniit Tiaavuloqarnersoq, upperinngilaallu inuunerup matuma kingorna pillaasoqassasoq imaluunniit nersuisoqassasoq. Taamaakkaluartoq ileqqorissaarput, imminnut asannittuullutik eqqissillutillu nerisaminnik ataatsimoorlutik avisseqatigiittarlutik (...).
Kalaallit uagut pilluartuuvugut. Asasara inuuffigisara sermimik apummillu qallerneqarsimasutit, qujanaqaarmi qaarsortaani gulteqaranilu sølveqanngimmat, taakkumi kristumiunit piumatuunit piumaneqaqaat... Naggorinngitsuunerit pilluartippaatigut nakuuserfigitinnatalu. Pauliaa atukkavut naammagisimaaqaagut... Toqutsinerit tusajuitsuuvagut, tamannalu pisanngilaq arlaannik pasinnittoqartinnagu imaluunniit angakkumit toqutsisimasumik pasinittoqartinnagu unnerluussisoqartinnaguluunniit. Taamaattoqarnerani pineqartoq sernigineqarani arlannit toqunneqartarpoq, isumaqarnarpormi taanna nunassinni pinerluttunik toqutassanik toqutsisartutut aamma pisinnaatitaassasoq. Pingaarniakujunneq ajorput Guutiluunniit qutsaviginagu, soorlu naalagarsuit ilissi nuassinniittut taamaaliortartut nunami innuttaasut tamarmik oqaluttuarfigineqarnera malillugu toqunneqartarsimasut.
Taana Guutiunnginnerpa pitsaasoq, taassumami ilinniartippaasi toqutsineq inerteqqutaasoq, taannalu qujaffigalugulu unnersiutigisarparsi? Allaasimassaaq toqutsinermik aserorterinermillu nuannarisalik – tassaannginnerpa Toornaarsuk (Djævelen)... Neriorsorpagit tamanna pillugu nunaqqatikka oqaluttuutissagakkit. Kauatut taakku eqqarsalersinnaapput, taassumami kristumiunngornissani ileragilersimavaa, taakku matrosit peqqarniitsut assigiilernissaat pissutigalugu.
(Poul Egede: Efterretninger om Grønland (Kalaallit Nunaat pillugu tusakkat. Kbh 1988, s.151 ff.)
Atuagassaq 2: Thorkild Kjærgaard (2014)
Oqaluttuarisaanermik ilisimasallip Thorkild Kjærgaardip assortorpaa Kalaallit Nunaat nunasiaataasimasoq. Taarsiullugu isumaqarpoq kalaallit nunaqqataasutut danskinit pineqartut. Kalaallit kristumiussutsimut nuunnerat ima allaaseraa:
”Erinnap tupinnartumik nukia
Hans Egedep ajoqersuiartornera sunniutikinneruvoq pinngitsaaliisinnaaneq periarfissaanngimmat. Ajoqersuiartortitat tujormillutik nipaatsumik isiginnaaginnartariaqarput akuersaagassaanngitsut isiginnaaginnartariaqartarmata: kikkunnilluunniit takuneqarsinnaasumik akiniaalluni nuannariinnarluguluunniit toqutsinerit, qimaatitsinerit arnallu nakatarlugit toqunneqartarnerat, pinngitsaaliilluni imminortitsinerit, utoqqaat innarluutillillu toquinnartussanngorlugit toqunneqartarnerat, allaammi meeqqat arnaarussimasut arlaatigulluunniit ajoqutaasut suli uumaneranni iliverneqartarnerat.
Pissutsinik amiilaarnartunik ajoqersuiartortitat nalaataqartarnerat eqqarsaatigissagaanni, taava danskit/norskit ajoqersuiartornerat aallaqqaataaniilli iluatsilluartuuvoq (...) Danskit/norskit naalagaaffimmit ajoqersuiartortitaat aamma qatanngutigiinniat tapersersuillutik ajoqersuiartortitaat ukioq 1900-p tungaanut Kalaallit Nunaaniittut kalaallisut oqaluussisarput. Puigorneqassanngilarlu kalaallisut tussiartoqartarmat. Hans Egede oqaluttuarineqartartutut erinagissorsuusoq siuttuusarpoq, taamanerniilli nipilersornerup erinarsornerullu tupinnartumik nukingata ullumikkumut Kalaallit Nunaat persuarsiornartumik angusaqarluarfiusimavoq. Qulliit kuukkunnaarneq ajorput juullisiummi Guuterpummi versip aappaa atorneqartillugu.
Inuit oqaluffinnut naneruutinik qaammarsakkanut nutaajusunut oqaluffinnukaasarput, tamannalu kaperlaap nalaani tupinnartuliatut taaneqarsinnaavoq. 1721-imi Hans Egede Kalaallit Nunaannut pimmat kristumiussuseq ilisimaneqanngilluinnarpoq. 1700-kkut naalernerani Kalaallit Nunaanni taamani ilisimasami kuisimanngitsueruppoq, oqaluffiillu nappagaasimasut ulikkaavissimajuaannartuupput. Sumiiffinni amerlasuuni illuaqqani imaluunniit ajoqersuiartortitat illuanni naapittoqartarpoq. Sumiiffinnilu allani tamanna periarfissaatillugu silami katersuuttoqartarluni.
Qanga inuiaqatigiiusut naalliunnartuuvoq
(…)
Kalaallit tupinnaannartumik pikkorissusiat aamma nalissaqanngitsumik ingasalluinnartumik silap pissusaanni inuuniarsinnaanerat ataqqigaluaqalugu, anersaarsiorluni angakkut akornanni inuuneq amerlanernut ajornakusoortuuvoq naalliunnartuullunilu, tamannalu pissutaavoq pingaarutilik. Piniarnerluttut asissorneqartartut imminornissamullu pinngitsaalineqartartut taamaallaat taama atugaqanngillat, kisiannili aamma arnat qimaatitat taakkulu meeraat naalliuttut, inuimmi tamarmik.
Ulluinnarsiorneq angakkuakkatullusooq nunaqarfimmiuusunut sumi tamani allernerit takuneqarsinnaapput, sumullu saakkaluaraanni ersiorneq, annilaanganeq upperiumaneqannginnerlu takussaasarput. Kiinnat misigissutsimik takutitsinngitsut nipaqanngitsullu tunuanni qamuuna anorersuarsiorneq toqqortaasoq malugineqarsinnaavoq. Unnuakkut sinitsilluni amiilaarnartut sarsuasutullusooq pilersarput, sinnattorineqartarpullu akiniaaniat amiilaarnaqisut, nanorujussuit sermersuakkoortut ilaatigullu inuit nunaqarfiinut aqqusaartartut inuunerlu akitinnagu iperagassaaneq ajortut.
Minnerunngitsumik angutit inuuniarnikkut ataqqinninnerup ingerlariaqqinnissaanut toqu ersiginagu qaasujaatsumik takutitsisussaagaluit tarnikkut qamuuna naalliuutinik nalaanneqartuaannartuupput. Piniakkatigut ajutumeerneq, ernisuinneq, napparsimalernertigut tamatigut, sutigut tamatigut ajutumeernerit, allerutinik unioqqutitsinertut allanneqarlutik aammalu tarnikkut pitsaanngitsumillu inooqateqarnikkut pissangasarnerit qanorilitsiarnikkut angutaasernerit arlaannik aallarniisinnaasut.
Angakkut ajortumik atugaqarneq aaqqinniarlugu immap naqqanut imaluunniit qaammammut ilimmarsinnaasarput annannissarli ungasittaqaaq. Sivitsunngitsormi akiugassat nutaat takkuttarput, suullu pilernersut ilisimaneqartuaannarneq ajorput.
Tamakku angakkunik upperisaqarnerup pilertortumik qimarratigineqarnerannut tunuliaqutaapput, tamannalu Kalaallit Nunaanni 1700-kkunni nalaanneqarsimavoq. Siusinnerusukkut mattunneqartutullusooq pissuseqarneq maanna taartissaqalersimavoq. Kristumiuussuseq upperisaavoq sernissuisoq, upperisatoqqamillu nanertuinnginnerusoq, taannalu matuersaataavoq pilluarnarluinnartumut, maannamut silarsuaq ilisimaneqanngitsoq nipilersornermik, atuarnermik aamma assilialiornermik imaqartoq taamaalilluni pilerpoq.” (…)
(…)
Thorkild Kjærgaard: Landsmænd (Nunaqqatit). Politiken 12.1.2014)
Atuagassaq 3: Mogens Hindsberger (1997)
Danskit palasiata Mogens Hindsbergerip kalaallit oqaluttuarisaanikut kristumiuussutsimik paasinneriaasiat allaatigisimavaa, maannalu apersuinerit arlallit tunngavigalugit kalaallit 50-init ikinnerusut kalaallit kristumiussutsimut paasinneriaasiat pillugu apersorsimavai. Ilaatigut ima inerniliussaqarpoq: ”Oqaluttuarisaanermik immikkoortoq aamma apersuinerit tunngavigalugit
takuneqarsinnaasoraara kalaallit kristumiussutsimik naapitsereernerup kingorna eskimuutoqqat ileqquinik amerlasuunik attassiinnarsimasut (...)
Ajoqersuiartortitat palasillu ukiut hundredelikkaat ingerlaneranni “kuisimanngitsuuneq” tamaat akiorniarlugu tamaviaarlutik misiliisarsimapput. Ilaasalu nakkutilliinerup aqqani nungusaaneq iluatsissimavaat. Assersuutigalugu pineqartoq tassaavoq angakkoqarneq, tamannami ajoqersuisoqarnermi kingusinnerusukkullu palaseqarnermi inissaqartinneqanngimmat.
Ajoqersuiartortitat palasillu sunniuteqartumik nakkutigisinnaanngisaat tassaavoq nunami inoqqaajusut kristumiutut evangiiliu tassanilu uppertuusut qanoq isumaqarfigineraat paasissallugu. Pissutsit taamaanneranni taamaalillutik eskimuutoqqani pissutsit attatiinnarneqartarput. Oqaatigineqareersutut atsiussisarnermik ileqqoq[2] suli atuulluartuuvoq. … Kristumiussutsimik naapitsereernermi atsiussisarnermik ileqqoq kalaallit tamaviaarlutik attatiinnarsimavaat, oqaluttuatoqqammi malillugit qularineqanngilluinnarmat taama ileqqoqarnikkut inuusut toqusimasullu akornanni oqimaaqatigiinneq isumannaarneqassasoq.
Pisanik pernarneq ajoqersuiartortitanit imaassinnaavoq eqqumaffigineqarsimanngitsoq. Paasissutissiisut 75 %-ii taamaalillutik pernarnersiornermi namminneq peqataasimapput...
Sallertulli ajoqersuiartortitat annikitsuinnarmik ilisimasaqarfigisaat tassaavoq, kalaallit Guuti, Kristusi aamma Anersaaq iluartoq pillugu qanoq isumaqarnersut paasissallugu. Ersarippoq allaat 1900-kkut ilanngullugit kalaallit upperisamik nassuerutiginninnermi immikkoortup aappaa pingajualu (Jesus aamma Anersaaq iluartoq pillugu, ilassut) pillugit annertunerusumik eqqarsaatersuuteqartanngitsut, tamannami annertunerusumik Kalaallit Nunaanni atugaasimanngilaq, ullumikkulli pissutsit allaalluinnartuupput, naak nassuerutiginninnermik atuagassat taakkuuinnaraluartut.
Guuti kalaallinut amerlanernut tassaavoq pissaanerit inuunermik aqutsisut tunngaviat, taamatullu pissuseqarput qanga pinngortitami anersaalerinerit. Berlingske Tidende-mit apersorneqarnermini eqqumiitsuliortup kalaallip Aka Høeghip tamanna uppernarsarpaa, oqaramimi “nammineq uppertorujussuulluni, tamannali sorpiaanersoq oqaatigisinnaanagu. Oqaluttuaraa eskimuutoqqat pinngortitamit upperisaat pinngortitami malitassat ataqqillugit naapertuilluartumillu inuuneq namminerminut pingaaruteqartuusut.”
Kristusi annaassisutut kalaallit eqqarsariaasianni inikitsorujussuunikuuvoq maannalu inikeqaluni (...). Naaggaartutut uppernermi pingaarnertut oqariartuutit soorlu “ajortuliaq”, “isumakkeerineq”, “upperneq” aamma “annaanneqarneq” kalaallit eqqarsariaasianni aamma inikitsorujussuusimapput, tamannalu oqaluttuarisaanermi aamma maana apersuinermi takussutissartaqarpoq.”
[2] Qanga naggueqatigiit inuit akornanni inoorlaaq ilaqutariinni toqoqqammersumut atsiunneqartarnera nalinginnaasuuvoq. Taamaalilluni taamaaliornikkut toqusimasup “atsiussatut anersaava” timimi nutaami ingerlaqqinnissaa isumannaarneqartarpoq.
